پالایش نفت تبریز، اولین صنایع پالایش و فرآوری محصولات نفتی در جنوب غربی تبریز.شرکت             

دوران ٨ ساله دفاع مقدس از حساس‌ترین برهه‌های حیات مردم ایران محسوب می‌شود که همه شئون زندگی فردی و اجتماعی مردم ایران، اعم از زمینه‌های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، ‌نظامی و فرهنگی را با خود درگیرکرد. با وجود آثار و جنبه‌های ویرانگر جنگ، ابعاد سازنده بسیاری هم به آن مترتب است، که می‌توان به همگرایی بخش‌های مختلف جامعه و اتحاد مردم برای دفع شرّ و ترمیم ویرانیهای جنگ اشاره کرد.

در هشت سال دفاع مقدس همه بخشهای جامعه، به ویژه بخش صنعت و به خصوص صنعت نفت نقش بسزایی در تأمین اقتصادی جامعه و دفاع مقدش داشت. در این میان، پالایشگاه تبریز دین خود را در جنگ اقتصادی و پشتیبانی از رزمندگان اسلام به نحو شایسته‌ای ادا کرده‌است. کارکنان و متخصصان این پالایشگاه علاوه بر حضور در خطوط مقدم جبهه‌ها، در میدان تولید و صدور نفت، هم‌زمان با حملات هوایی و موشکبارانهای دشمن، اجازه ندادند فعّالیتهای پالایشگاه با رکود و تعطیلی مواجه شود. و در این راه شهدا و جانبازانی را تقدیم سربلندی جمهوری اسلامی ایران کرده‌اند.

پالایشگاه تبریز از جمله اولین صنایع پالایش و فرآوری محصولات نفتی است که در کشور ما ساخته‌شده و به بهره‌برداری رسیده‌است. «تأسیسات پالایشگاه نفت تبریز در جنوب غربی تبریز مستقر است، مراحل طراحی و ساخت آن از سال ۱۳۵۳ توسط شرکت «اسنم پروجتی(Snam Progetti) » ایتالیا آغاز شد. و در سال ۱۳۵۶ ش با ظرفیت اسمی هشتادهزار بشکه در روزبه بهره‌برداری رسید. انعقاد قرارداد ساخت و نصب تأسیسات پالایشگاه تبریز در تاریخ: ۱۹ اسفند ۱۳۵۲، بهره-برداری از پالایشگاه با ظرفیت اسمی هشتاد هزار بشکه در روز در تاریخ ۶ بهمن ۱۳۵۶، به بهره‌برداری رسید. (www.tbzrefinery.co.ir)

با پیروزی انقلاب اسلامی که شعار «استقلال، آزادی- جمهوری اسلامی» سرلوحهکه در پی آن  تحولات سیاسی،  اجتماعی و اقتصادی آنهمراه بود، خواب تسلط ایتالیاییها بر ثروت نفت ایران را بر هم زد. و آنها راه ترک ایران و رها ساختن پروژه‌ها را در پیش گرفتند.  و روند توسعه آن کند شد. ظرفیت اسمی این پالایشگاه در ابتدای راه‌اندازی هشتادهزار بشکه در روز بود که با اجرای طرحهای توسعه ظرفیت،  هم اینک این رقم به صد و ده هزار بشکه در روز افزایش یافته-است.» (www.fa.wikipedia.org/wiki/)

کشورهای غربی به ویژه استکبار جهانی، همواره به کشورهای دیگر به چشم یک طعمه ارزان و کم‌زحمت نگاه-کرده‌اند. برای همین، استقلال و خودکفایی هیچ کشوری را تاب نیاورده‌اند.

پالایشگاه تبریز هرچند در سال ۱۳۵۶ به بهره‌برداری رسید،  اما برای فعّالیت با تمام ظرفیت خود راه طولانی در پیش داشت که حضور متخصصان خارجی برای تکمیل شدن آن، امری حیاتی بود. با پیروزی انقلاب اسلامی که شعار «استقلال، آزادی- جمهوری اسلامی» سرلوحه تحولات سیاسی،  اجتماعی و اقتصادی آن بود، خواب تسلط ایتالیاییها بر ثروت نفت ایران را بر هم زد. و آنها راه ترک ایران و رها ساختن پروژه‌ها را در پیش گرفتند. «بعد از انقلاب اسلامی، بعضی از پیمانکاران و کلیه نیروهای خارجی پالایشگاه را ترک کردند و در نتیجه کارکنان متعهد پالایشگاه با بهره‌گیری از استعدادهای خلاق و سازنده خود مسئولیت سر و سامان دادن امور و برطرف ساختن نیازهای فنی را برعهده گرفتند و علیرغم کمبود نیروی متخصص و بعضی نارساییهای دیگر با تلاشهای شبانه روزی خود واحدها را که آماده بهره برداری نموده و به کار انداختند.» (نصیبی، ۱۳۹۵: ص:۸۰).

تعصب و غیرت ایرانی آذربایجانیها سبب شد تا ضمن  تکمیل پروژه‌های ناقص، راه خودکفایی را در پیش گیرند  و الگویی موفق برای تعالی در بخش‌های دیگر شوند. همت، سخت‌کوشی و ایستادگی و مقاومت جانانه کارگران، کارکنان، مهندسان و متخصصان پالایشگاه در زیر بمبارانهای بی‌وقفه هواپیماهای دشمن، باعث شد  تا امروز پالایشگاه تبریز جزو پالایشگاه‌های مطرح کشور به حساب آید. اولین بمباران پالایشگاه توسط هواپیماهای رژیم بعث در تاریخ ۲۳ مهر۱۳۵۹ بود( www.tbzrefinery.co.ir).

«شـرکـت پالایـش نفـت تبریـز هـم اکنـون سهـم حـدود ۷ درصـدی از تـوان تصـفیه نفـت خـام کـل کشـور را با تبـدیل به فـرآورده‌هـای اصلی و ویژه به خود اختصاص داده و تأمیـن بخـشی از سوخـت مایـع مورد نیـاز شـمال غـرب کشــور (اسـتانهای آذربایجان‌شرقی، آذربایجان غربی، زنجان و کردستان) را برعهده دارد.» (www.tbzrefinery.co.ir)

تاریخچه پالایشگاه تبریز را می‌توان چنین خلاصه کرد: انعقاد قرارداد ساخت و نصب تأسیسات پالایشگاه تبریز در تاریخ: ۱۹ اسفند ۱۳۵۲، بهره‌برداری از پالایشگاه با ظرفیت اسمی هشتاد هزار بشکه در روز در تاریخ ۶ بهمن ۱۳۵۶، اولین بمباران پالایشگاه توسط هواپیماهای رژیم بعث در تاریخ ۲۳ مهر۱۳۵۹، افزایش ظرفیت پالایشگاه از ۸۰ هزار بشکه در روز به یک‌صد و ده هزار بشکه در روز در تاریخ ۲۵ مهر ۱۳۷، بهره برداری از پروژه معاوضه نفت خام با کشورهای حوزه دریای خزر برای امکان فرآورش نفت خامهای متنوع در تاریخ ۳ خرداد ۱۳۸، بهره‌برداری از پروژه واحد تولید بنزین یورو۴ در تاریخ ۴ تیرماه ۱۳۹۲،  بهره‌برداری از پروژه قیرسازی در تاریخ ۶ مرداد ۱۳۹۳،  بهره‌برداری از پروژه گرانول-سازی گوگرد در تاریخ ۳ اردیبهشت ۱۳۹۴،  بهره‌برداری از پروژه بازیافت گازهای ارسالی به سیستم مشعل در اول شهریور ۱۳۹۵،  بهره‌برداری از واحد اختلاط و تولید روغنهای روانساز در تاریخ ۱۲ اسفند ۱۳۹۶،  راه‌اندازی واحد تولید گازوئیل یورو۵ در تاریخ ۲۴ مرداد ۱۳۹۷. (همان)

بر اساس گزارش تفسیری مدیریت شش ماهه اول سال۱۳۹۷، که در سامانه کدال سازمان بازار سرمایه منتشر شده‌است، پالایشگاه تبریز با تولید ۱۱۰۰۰ بشکه در روز، با احتساب پالایشگاه ستاره خلیج فارس که عمده خوراک آن میعانات گازی است، در رتبه هفتم صنعت نفت کشور قرار دارد.

بر اساس این گزارش،  پالایشگاه تبریز با داشتن تولید ۷درصدی بنزین، ۸ درصدی گاز مایع، ۱۱ درصدی نفت گاز، ۱۱ درصدی نفت کوره و ۱۲ درصدی نفت سفید در رتبه چهارم صنعت نفت کشور قرار دارد. (www. codal.ir/)

نقش پالایشگاه تبریز در هشت سال دفاع مقدس بسیار مهمّ و راهبردی بود و موقعیت این پالایشگاه مانند جبهه با اهمیتی بود که حفظ آن تأثیر مستقیم در سرنوشت کشور داشت. چرا که علاوه بر تأمین مواد نفتی و سوختی نیاز مبرم مناطق شمالغرب کشور به مواد نفتی و سوختی، که از ضروری‌ترین مایحتاج روزانه مردم بود، سوخت مورد نیاز جبهه‌های غرب و شمال‌غرب نیز از این پالایشگاه تأمین می‌شد. برای همین کارکنان، کارگران و متخصصان پالایشگاه با جهاد شبانه روزی و با چنگ و دندان نگذاشتند با وجود بمبارانهای پی‌درپی و نفس‌گیر فعّالیتهای روزانه این پالایشگاه تعطیل شود و تأسیسات نفتی را در میان انفجارهای سهمگین و آتش‌سوزیهای  مهیب، با تقدیم ۳۶ شهید گلگون کفن و صدها نفر جانباز سرپا نگه‌داشتند.

پالایشگاه تبریز در طول هشت سال دفاع مقدس در مجموع ۲۲ بار مورد تهاجم هواپیماهای دشمن بعثی قرارگرفت که از این بمبارنها ۱۴ مورد آن مؤثر و خسارت‌بار بوده است. 

اولین مورد تجاوز نیروی هوایی آن رژیم صدام در تاریخ ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ با تهاجم ۱۹۲ فروند جنگنده به ۱۹ شهر ایران آغاز شدهمراه بود. که تبریز و تاسیسات زیربنایی آن از جمله فرودگاه، پایگاه دوم شکاری، پالایشگاه و نیروگاه برق تبریز از جمله هدفهای هواپیماهای بعثی بود. در این حمله جنگنده‌های دشمن  دیوار صوتی را بر فراز مراکز یاد شدهپلایشگاه،  شکستند شکسته شد. که با پاسخ ودر این حمله با تعقیب جنگنده‌های نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران از صحنه گریختند و موفق به هدف قراردادن تأسیسات پالایشگاه نشدند و بمبهای خود را در اطراف روستای شیخ حسن که در نزدیکی پالایشگاه قرار دارد، رها ساختند. (نصیبی، ۱۳۹۵: ص:۸۵)

جنگ تحمیلی و ناجوانمردانه رژیم بعث عراق علیه نظام نوپای اسلامی، در روزهای اول، با تفوق ظاهری دشمن ادامه می-یافت. چرا که ارتش جمهوری اسلامی ایران از طرفی به خاطر دگرگونیهای ایجاد شده به تبع پیروزی انقلاب اسلامی، سازمان منسجم برای دفاع مورد انتظار از مرزهای کشور را نداشت و از طرف دیگر در کردستان با ضد انقلاب داخلی درگیر جنگ چریکی بود و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی هم به دلیل تازه تأسیس بودن، فاقد آموزشها و تجهیزات لازم برای جنگ تمام عیار بود و در عین حال تمام توان خود را برای مقابله با ضد انقلاب داخلی گذاشته بود. بدین سبب دشمن خود را یکه‌تاز میدان نبرد می‌پنداشت و مغرورانه تمام زیر سختهای کشور را از زمین و هوا مورد هجمه خود قرارداده‌بود. «در چهارمین روز جنگ در ۳/ ۷/ مهر ۱۳۵۹ در حالی که شهرهای مرزی زیر آتش سنگین توپخانه ارتش عراق قرار داشت و دشمن به طرف اهواز پیشروی می‌کرد ده شهر کشورمان از جمله تبریز مجدداً مورد حمله هواپیماهای بعثیون عراق قرار گرفت.

در این روز جنگنده - بمب افکنهای عراقی در ساعت ۷:۳۰ صبح،  محل بارگیری سوخت و انبار دو شرکت پخش فرآورده‌های نفتی تبریز را بمباران کردند که در اثر آن اتاق رانندگان و یکی از مخازن سوخت (گازوئیل) آسیب کلی دید و مواد سوختی داخل آن در آتش سوخت و چهار نفرتن از کارکنان متعهد و تلاشگر آن شهید شدند و دو نفر تن دیگر نیز مجروح گردیدند.» (نصیبی، ۱۳۹۸، صص:۸۶ و۸۷-87).

تخریب و از کار انداختن زیر ساختهای کشور، در روزهای اول جنگ، جزو اهداف راهبردی صدام بود تا بتواند راه را برای پیروزیهای بعدی خود هموار کند، برای همین، هنوزپس از ده روز از بمباران پالایشگاه تبریز نگذشته بود کهقبلی، در «در تاریخ ۱۳ مهرماه/ ۷/ ۱۳۵۹  برای سومین بار در ساعت ۱۲ و ۴۵ دقیقه ظهر، پالایشگاه تبریز مجدداً مورد هجوم و بمباران بمب افکنهای عراقی قرارگرفت. در این حادثه مخزن نفت گاز، انبار شرکت پخش فرآورده‌های نفتی، مخازن سوخت سبک نیروگاه و مخازن واحد آب و برق و بخار پالایشگاه مورد هدف قرار گرفت و آسیبهای فراوانی را متحمل گردید. خوشبختانه این بمباران تلفات جانی در بر نداشت.» (همان، همو،ص:۸۹).

با همه مشکلات و نابرابریهایی که در عرصه نبرد وجود داشت، نیروهای جمهوری اسلامی چاره‌ای جز حفظ انسجام و دفاع و جلوگیری از پیشرویهای دشمن تا دندان مسلح نداشتند، که در تاریخ ۲۳ مهر/ ۷/ ۱۳۵۹ اولین عملیات بزرگ و کلاسیک ارتش جمهوری اسلامی ایران در محور دزفول با استعداد سه تیپ و یک گروه رزمی تانک جهت بیرون راندن متجاوزین آغاز گشت. دشمن، برای ایجاد  تزلزل و در هم شکستن روحیه مقاومت نیروهای عمل کننده و معطوف کردن افکار رزمندگان اسلام به عقبه جنگ، چندین شهر و از جمله تبریز را مورد حمله قرار داد.  در این روز ساعت ۹ و ۲۵ دقیقه میگها و هواپیماهای جنگنده عراق به پالایشگاه تبریز هجوم آورده  و تأسیسات پالایشگاهآ هجوم برده و ن را به شدت بمباران کردند. در این حمله به اتاق کنترل مرکزی منطقه الف  و اتاقهای اینورتور و باتریها را به کلی منهدم شده کردند. و همچنین به واحد آب و برق و بخار، خسارات زیادی وارد آمدشد. و در این حمله از کارکنان دلسوز و تلاشگر پالایشگاه ۶ نفر تن از کارکنان آن  شهید و ۱۸ نفر دیگر تن دیگر مجروح شدند. با تلاش شبانه روزی کارکنان دربه دنبال آن قسمت های آسیب دیده در طی  مدت پنجاه و هفت روز قسمتهای آسیب دیده بازسازی و دوباره راه اندازیمرمت شد. (نصیبی، ۱۳۹۵، صص:۹۰و۹۱۹۰-91).

با توجه به اهمیت وجود و فعّالیت پالایشگاه تبریز در روزهای بعد مورد حمله قرار گرفت و در  کاملا برای دشمن روشن بود، آنها موقعیت راهبردی این پالایشگاه را در تأمین سوخت مردم، صنایع دیگر و جبهه‌های غرب و شمال‌غرب و همچنین نقش این پالایشگاه در کمک به تأمین بودجه سالانه کشور خوب درک کرده‌بودند. برای همین «دو روز بعد مجدداً هواپیماهای دشمن در تاریخ ۲۵/ ۷/ ۱۳۵۹ مهرماه و در ساعت ۱۷ و ۴۵ دقیقه بستر لوله های مقابل واحد آیزوماکس و ساختمان نیروگاه را مورد هدف قرارداده قرار گرفت.و خسارت نسبتاً زیادی به آنها وارد آوردند . در این حمله و در این بمباران بستر اصلی لوله‌های مقابل واحد آیزوماکس  به شدت آسیب دید امّا تلفات جانی در بر نداشت.» (همانهمو، ص:۹۷).

بمبارانهای مکرر و تعدد دفعات حملات هوایی دشمن به پالایشگاه تبریز کارگران و متخصصان این پالایشگاه را پخته‌تر کرده‌بود. آنها با روحیه بالا و ایمان سرشاری که به خدا و راه حقّی که نظام اسلامی در پیش گرفته‌بود، داشتند، پالایشگاه را برای خود سنگر دفاع از اسلام قرارداده بودند و کوچکترین واهمه و هراسی از دشمن به دل راه نمی‌دادند. و شهادت در خاکریز این صنعت حیاتی را برای خود پیروزی بزرگی قلمداد می‌کردند. نصیبی در کتاب «پالایشگاه تبریز در گذر نفت و جنگ تحمیلی» می‌نویسد: «در ادامه حملات هوایی دشمن به شهرها و تأسیسات زیربنایی کشورمان،پالایشگاه تبریز،  جنگنده بمب افکنهای عراقی در تاریخ ۸/8 ۴/تیر ۱۳۶۰ در ساعت ۱۸ و ۲۵ دقیقه به پالایشگاه تبریز یورش برده شد  و بمبهای خود را بر فراز پالایشگاه رها کردند. در این حمله به مخازن آب صنعتی، مخزن آب آشامیدنی، مشعل پالایشگاه و سیستم بازیافت مواد نفتی از پسابها خسارات زیادی وارد شد. میزان خسارت  و ۵۰ تا۱۰۰درصد این قسمتها تخریب شدبرآورد شد. در پی تخریب تاسیسات پالایشگاه که در مدت  کمتر از دو هفته،  پس از بمباران  توسط باز وان پرتوان کارکنان متعهد پالایشگاه بازسازی و دوباره راه اندازی شد.» (نصیبی، ۱۳۹۵، ص:۹۸).

بدین ترتیب، در  سال اوّل جنگ تحمیلی برای (31 شهریور ۱۳۵۹ – 31 شهریور ۱۳۶۰) پالایشگاه تبریز، در مجموع با شش بار مورد تهاجم هوایی سهمگین و ویران‌گر دژخیمان بعثی، و با دفاع جانانه و مقاومت و پایمردی نفس‌گیر عوامل پالایشگاه به پایین رسیدقرار گرفت. پس از آن این در حالی بود که خون شهیدان پالایشگاه در رگهای کارکنان و مهندسان و متخصصان پالایشگاه به غلیان در آمده‌بود و آنان را بیشتر از همیشه برای سرپا و فعّال نگه‌داشتن تأسیسات پالایشگاه مصمم‌تر کرده‌بود.

با آشکار شدن چهره واقعی رییس‌جمهور وقت، و فرار او به خارج از کشور که سمت فرماندهی کلّ قوا را هم داشت و تصمیم‌های او در سرنوشت جنگ بسیار تأثیرگذار بود، جبهه‌های خودی هر روز بیشتر از دیروز تقویت می‌شد. هم‌زمان سیستمهای پدافندی در پشت جبهه و مکانهای و صنایع راهبردیپالایشگاه  تقویت شد. این امر سبب شد نیروی هوایی دشمن تهاجم مؤثر چندانی به پالایشگاه تبریز نداشته باشد.و همین امر از شدت حملات هوایی به پالایشگاه کاست. تا این‌که «اولین حمله پس از این، ‌در تاریخ  دهم خرداد  ۱۳۶۳ هواپیماهای عراقی در ساعت ۱۸ و ۵۷ دقیقه انجام شد و در پی آن به سیستم مشعل و حوضچه‌های ذخیره آب سطحی و انبار کالای پالایشگاه را بمباران ]کردند[ و خسارات فراوانی  قابل ملاحظه‌ای را به آنها وارد ساختندشد.  علی‌رغم خسارات وارد شده، این تأسیسات پس از یک هفته به دست توانای کارکنان تلاش‌گر و متعهد بازسازی شده و دوباره راه اندازی شد. در این حمله دو نفر تن از کارکنان تلاش‌گر شهید و تعداد ۲۰ نفر تن دیگر مجروح گردیدندشد. ند (هموان، صص:۱۰۰و۱۰۱۱۰۰-101).

در نیمه دوم سال ۱۳۶۵ش مقطع حساس و پر التهابی در دوران دفاع مقدس بود. شروع این سال، با ادامه عملیات بسیار موفق و پیروزمند والفجر ۸ مقارن بود که در ۲۰ بهمن ۱۳۶۴ با استفاده از اصل غافلگیری کامل آغاز شد و با عبور غیر قابل باور از عرض رودخانه وحشی اروند، به فتح شهر ساحلی «فاو» عراق منجر شد، خوشحالی وصف‌ناپذیر مردم ایران و استیصال و درماندگی ماشین جنگی صدام را به همراه داشت. و در عین حال کارشناسان نظامی و تحلیل‌گران جنگ را به حیرت و بهت عمیق و بی‌سابقه فرو برد. در این عملیات ابتکار عمل از نیروی هوایی عراق گرفته شد به طوری که بیش از ۷۰ فروند هواپیما و ۱۰ فروند بالگرد عراقی مورد اصابت قرار گرفته و سرنگون شدند. 

به دنبال این شکست بزرگ، صدام به دنبال ترمیم آبروی از دست رفته خود بود که به توصیه اربابان آمریکایی خود به فکر گسترش جنگ به شهرها و مناطق مسکونی و زیرساختها افتاد و در شهریور این سال،  ضمن بمباران چندین شهر، سه بار نیز به  پالایشگاه تبریز حمله و آن را بمباران کردندشد. در این سال حملات

«در تاریخ ۱۸ و ۲۱/ ۶/ شهریور۱۳۶۵ و ۲۱ آبان است. در این حملات در حالی که وضعیت سفید بود هواپیماهای  بعثیدر ساعت ۹ و ۵ دقیقه صبح به پالایشگاه تبریز حمله کرده و انبار شیمیایی، مرکز تولید بخار و برج های خنک کننده را مورد هدف قرار دادند در این حمله علاوه بر خسارات مادی، ۲ نفر از کارکنان جان برکف ]پالایشگاه[ شهید و تعدادی نیز مجروح شدند.» (نصیبی، ۱۳۹۵، ص:۱۰۶)

دوباره در تاریخ ۱۹/ ۶/ ۱۳۶۵ شوم پروازان  بعثی  در ساعت ۱۴ و ۲۵ دقیقه مرکز تولید برق و بخار و برج های خنک کننده را مورد حمله خود قرارداده و خساراتی را به آنها وارد نمودند. (نصیبی، ۱۳۹۵، ص: ۱۰۸)

برای سومین روز متوالی، جنگنده بمب افکنهای عراق در تاریخ ۲۰/ ۶/ ۱۳۶۵ به پالایشگاه تبریز حمله‌ور شدند که با هوشیاری پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران این حمله دفع شد  و خوشبختانه آسیبی به پالایشگاه نرسید. برای مقابله با  شدت حملات هوایی دشمن، و نیز بالا بردن بهره‌وری، ساعات کاری پالایشگاه به ۱۲ ساعت افزایش یافت تا قسمت های بمباران شده  و آسیب دیده بدون وقفه و با سرعت تمام ترمیم شود که  این عملیات طی دو هفته به پایان رسید و واحدهای آسیب دیده در تاریخ ۵/ ۷/ ۱۳۶۵ دوباره به چرخه تولید بازگشت.

متعاقب تشدید حملات هوایی بعثی ها بر روی شهرها  و مراکز صنعتی ساعت ۱۵و ۵۵ دقیقه تاریخ ۲۱/۸/ ۱۳۶۵ هواپیماهای رژیم مزدور بعثی به پالایشگاه تبریز حمله کردند و سرویس های آب و برق بخار را هدف بمباران خود قرار دادند و صدمات زیادی را به آن وارد ساختند و یک نفر از کارکنان پالایشگاه را  به شهادت رساندند. (همان، ص:۱۱۱و۱۱۲)

به دنبال پیروزی بزرگ رزمندگان اسلام در عملیات والفجر۸، عملیاتهای کربلای ۴ و ۵ طراحی و اجرا شد که پیروزی معجزه‌آسا در عملیات کربلای ۵ حلقه پیروزیهای شگفت‌آور و بزرگ نیروهای رزمنده جمهوری اسلامی را در جبهه‌های جنگ تکمیل کرد. و این امر برای رژیم بعث و حامیان و پشتیبانان آن رژیم، بسیار سنگین بود. برای همین، با تجهیز هرچه بیشتر رژیم بعث عراق تمام تلاش خود را برای نجات صدام از مهلکه به کار ‌بستند. و هر چه در توان داشتند در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی و نظامی و تحریمهای روزافزون به جمهوری اسلامی ایران فشار می‌آوردند. امّا چون نتیجه دلخواه را نمی-گرفتند، باز راهکار جنگ شهرها را پیش پای صدام می‌گذاشتند تا مردم را در برابر نظام مقدس جمهوری اسلامی قرار بدهند.

«دشمن که تاب  مقاومت در مقابل رزمندگان اسلام را نداشت باز به جنگ شهرها متوسل شده و اقدام به بمباران مناطق مسکونی، مدارس، بیمارستانها  و دانشگاهها نمود... از ۲۲ دی ماه ۱۳۶۵ تا آخر بهمن ماه ۱۳۶۵،  شهر تبریز حدود بیست بار مورد تهاجم هواپیماهای دشمن قرارگرفت و تمامی مدارس در این مدت تعطیل شد. و شهر چهره جنگی به خود گرفت. و چندین منزل مسکونی و دیگر مکانها هدف بمباران دشمن قرارگرفت و دهها تن از مردم غیرنظامی شهر به شهادت رسیدند.» (نصیبی،۱۳۹۵، ص: ۱۱۳)

سال ۱۳۶۵ با تمام تلخی و شیرینیهایش درعرصه‌های نبرد به پایان رسید. این  سال در جبهه‌های جنگ و پشت خاکریزها، با برتری آشکار رزمندگان اسلام و شکستهای سنگین دشمن همراه بود، و در جنگ شهرها و حمله به مناطق غیرنظامی سال سخت و سنگینی برای تبریز و پالایشگاه آن محسوب می‌شد.

سال ۱۳۶۶برای پالایشگاه تبریز در حالی شروع شد که هنوز دو ماه از سال سپری نشده بودکه در «ساعت۱۰ و ۱۰ دقیقه صبح روز چهارشنبه۲۳/ ۲/ ۱۳۶۶، سرویس‌های آب و برق و بخار پالایشگاه، مورد حملات هواپیماهای عراقی قرار گرفت. در این حمله خسارات جزئی بر این قسمت وارد آمد که پس از ۳۳ ساعت بازسازی و راه اندازی گردید. این حمله  تلفات جانی در بر نداشت.» (همان، ص: ۱۱۳)

در خرداد ماه سال ۱۳۶۶ هم حملات وحشیانه هواپیماهای دشمن به مناطق مسکونی و صنایع و زیرساختهای شهر همچنان ادامه داشت که در تاریخ ۹/ ۳/ ۶۶  پالایشگاه تبریز دوباره مورد حمله هوایی قرارگرفت. «علی رغم حملات دشمن بعثی و خسارات وارد شده، کارکنان استوار و نستوه پالایشگاه هم‌چنان به رزم بی امان خویش و مستحکم‌تر از همیشه برای فعّال نگاه داشتن پالایشگاه و حفظ دستاوردهای انقلاب اسلامی با تلاش و پویایی و فداکاری و تحمل شداید زیاد، گامهای تعیین‌کننده‌ای را در راه رشد و اعتلای ایران و دستیابی به استقلال و خودکفایی برداشتند و نگذاشتند وقفه‌ای در کار پالایشگاه و صنایعی که وابسته به سوخت تولیدی پالایشگاه بود، ایجاد شود.

در تاریخ ۱۹/ ۵/ ۱۳۶۶  در حالی که وضعیت، سفید بود و کارکنان تازه مشغول کار روزانه شده بودند در ساعت ۸ و سی و پنج دقیقه صبح، بمب ‌افکنهای بعثی به پالایشگاه هجوم آورده و آن را به شدت بمباران کردند و در این حمله به واحدهای ۳۰۰  و ۱۰۰  و بستر لوله‌های ارسالی به پخش، واحد آب و برق و بخار،  پمپ بنزین پالایشگاه،  ساختمان درمانگاه کارگران خسارات زیادی وارد گردید و یک نفر از کارکنان تلاشگر به شهادت رسید و۱۲ نفر دیگر مجروح گردیدند.

در این بمباران قسمتهای مختلف پالایشگاه خسارات زیادی را متحمل شد. و طبق پیش بینی متخصصان برای بازسازی آنها علاوه بر وسایل و تجهیزات جدید به مدت زمان بیشتری نیاز بود که نیروهای تلاشگر و متعهد پالایشگاه با یاری خداوند متعال توانستند در مدت زمان کمتری پالایشگاه را بازسازی نموده واحدهای آسیب‌دیده را راه اندازی کنند.» (نصیبی، ۱۳۹۵، صص: ۱۱۶-119)

در هفتمین سال جنگ، هم‌چنان دشمن بعثی در جبهه‌های زمینی مستأصل و درمانده ‌است. بدین سبب چاره مقابله با پیروزیهای پی در پی رزمندگان اسلام را در رفتار غیرانسانی و جنگ شهرها جستجو می‌کند. برای همین انتقام از مردم بی-دفاع وهدف قراردادن غیرنظامیان و حمله صنایع و مایحتاج مردم عادی را سرلوحه تجاوزگری خود قرار داده‌است.

«در تاریخ  ۱۸/ 10/ ۱۳۶۶ پالایشگاه تبریز در ساعت ۱۳ و ۱۵ دقیقه توسط هواپیماهای رژیم بعث به شدت بمباران شد و خسارات زیادی به بار آمد و آتش سوزی بزرگی در پالایشگاه به وقوع پیوست که با تلاش بی وقفه  کارکنان، آتش سوزیها پس از ساعتها مهار گردید و کار بازسازی آغاز شد.  هرچند سرمای سوزناک زمستانی و برف و کولاک مرحله بازسازی را دشوارتر می‌کرد امّا کارکنان فداکار و ایثارگر پالایشگاه، چنان رشادتی در بازسازی تاسیسات بمباران شده از خود نشان می‌دادند که هر انسانی را شگفت‌زده می کرد. با فعالیت های شبانه روزی نیروهای کارآمد و متخصص دستگاههای آسیب دیده بازسازی و راه اندازی شد.» (همان، ص: ۱۲۸و۱۲۹)

سال ۱۳۶۷ در حالی شروع می‌شد که جهانیان شاهد قدرت هجومیِ  درهم شکننده رزمندگان اسلام و نیرومند شدن آنان و به تبع آن، پیروزیهای مهمّ در همه جبهه بودند. در مقابل نیروهای رژیم بعث را ضعیف‌تر از گذشته می‌یافتند که آمریکا جنایتکار به کمکهای فراوان تسلیحاتی، مالی و اطلاعاتی خود به رژیم در حال شکست صدام در طول سالهای جنگ، بسنده نکرد و در مواردی خود رأساً اقدام به درگیری مستقیم با نیروهای جمهوری اسلامی ایران کرد تا شاید بتواند رژیم بعث را  از اضمحلال و شکست حتمی نجات دهد. از طرف دیگر صدام حمله به شهرها و تأسیسات غیرنظامی را در دستور کار خود قرارداده‌بود. 

«جنگنده بمب‌افکن‌های رژیم صدامعراق در سال ۱۳۶۷ ش به حملات خود به پالایشگاه ادامه دادند و گزارش ها  از یک حمله در ۱۴ فروردین ماه در دست است. در تاریخ ۱۴/۱/۱۳۶۷این حمله  در ساعت ۱۲ و ۱۵ دقیقه به پالایشگاه تبریز حمله کردهانجام گرفت. و بمب های خود را روی تاسیسات پالایشگاه رها ساختند. در این بمباران واحد تقطیر در جو و خلاء، بستر لوله های پالایشگاه، بستر لوله‌های ارتباطی بین پخش و پالایشگاه، انبار اصلی کالا و انبار اصلی ابزار به شدت آسیب دید.  و علاوهافزون  بر خسارات مالی، ۱۰ نفر تن از کارکنان متعهد پالایشگاه شهید شده وو ۴۰ نفر تندیگر نیز مجروح گردیدند. بعد از این بمباران کارکنان سخت‌کوش با وجود شرایط سخت و تنگناها و نارساییهای زیاد با روحیه عالی و اعتماد به نفس و با تکیه بر تجربیات غنی خود، تعمیر و بازسازی را آغاز کردند و از کند شدن روند پالایش جلوگیری نمودند. هرچند خسارات و زیان های مهمّ و عمده‌ای به پالایشگاه وارد شده بود اما قسمتهای آسیب دیده، با چنان سرعتی بازسازی و راه اندازی شد که در نظر کارشناسان، بیشتر به معجزه  شبیه بود.»  (نصیبی، صص: ۱۳۰-131)

پالایشگاه تبریز برای فعّال نگاه داشتن صنعت تولید و تأمین نیازهای مردم، جبهه‌ها و صنایع پایین دستی به فرآورده‌های نفتی، ۳۶ نفر از بهترین و فداکارترین متخصصان خود را تقدیم انقلاب اسلامی کرد تا امروز صنعت نفت کشورمان از چنان شکوفایی و پیشرفتی برخوردارباشد که برای هر ایرانی مایه افتخار است. از مجموع ۳۶ شهید گلگون کفن پالایشگاه تبریز ۱ نفر تن در مقابل پالایشگاه، به دست منافقان کوردل به شهادت رسید. و ۲۶ نفر هم در سنگر تولید و در واحدهای مختلف پالایشگاه در بمبارانهای وحشیانه هواپیماهای متجاوز رژیم بعث عراق و ۹ نفر دیگر از کارکنان در کسوت بسیجی در عملیاتهای مختلف رزمندگان اسلام در جبهه‌ها به فیض بزرگ شهادت نایل آمده‌اند.

پس از پایان جنگ در مرداد ۱۳۶۷ ش توسعه پالایشگاه افزایش یافت و  ظرفیت پالایشگاه از ۸۰ هزار بشکه در روز به یک‌صد و ده هزار بشکه در روز تا ۲۵ مهر ۱۳۷،  بهره برداری از پروژه معاوضه نفت خام با کشورهای حوزه دریای خزر برای امکان فرآورش نفت خامهای متنوع در تاریخ ۳ خرداد ۱۳۸،  بهره‌برداری از پروژه واحد تولید بنزین یورو۴ در تاریخ ۴ تیرماه ۱۳۹۲،  بهره‌برداری از پروژه قیرسازی در تاریخ ۶ مرداد ۱۳۹۳،  بهره‌برداری از پروژه گرانول‌سازی گوگرد در تاریخ ۳ اردیبهشت ۱۳۹۴،  بهره‌برداری از پروژه بازیافت  گازهای ارسالی به سیستم مشعل در اول شهریور ۱۳۹۵،  بهره‌برداری از واحد اختلاط و تولید روغنهای روانساز در تاریخ ۱۲ اسفند ۱۳۹۶،  راه‌اندازی واحد تولید گازوئیل یورو۵ در تاریخ ۲۴ مرداد ۱۳۹۷. (www.tbzrefinery.co.ir).

بر اساس گزارش تفسیری مدیریت شش ماهه اول سال۱۳۹۷، که در سامانه کدال سازمان بازار سرمایه منتشر شده‌است، پالایشگاه تبریز با تولید ۱۱۰۰۰ بشکه در روز، با احتساب پالایشگاه ستاره خلیج فارس که عمده خوراک آن میعانات گازی است، در رتبه هفتم صنعت نفت کشور قرار دارد.

بر اساس این گزارش،  پالایشگاه تبریز با داشتن تولید ۷درصدی بنزین، ۸ درصدی گاز مایع، ۱۱ درصدی نفت گاز، ۱۱ درصدی نفت کوره و ۱۲ درصدی نفت سفید در رتبه چهارم صنعت نفت کشور قرار دارد. (www. codal.ir/)

                                                                                                        محمدآقا میرزازاده

منابعمآخذ:

ال ف: منابع فارسی:

1) نصیبی سیس، محمدولی، ، پالایشگاه تبریز در گذر نفت و جنگ تحمیلی، تبریز، : بنیاد  حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس آذربایجان‌شرقی، چاپ اوّل. ۱۳۹۵ش

ب: منابع اینترنتی:

1) https://www.tbzrefinery.co.ir/ContactUs/AboutUs/13980802

2)  https://codal.ir/Reports/DownloadFile.aspx?id=wRiWX%2Bxv3Y%2BIGRnRM4LgyQ%3D%3D13980811/

/ محمدآقا میرزازاده/